पहाडहरुमा खतराको घण्टि, उचाईतिर सर्दै रुख

Photo Source : Wikipedia

विश्वव्यापी तापक्रम वृद्धिको बढ्दो खतराको बीचमा, वैज्ञानिकहरूको एक अन्तर्राष्ट्रिय टोलीले पहाडमा पाइने धेरै बोटबिरुवा र रूखहरूले बढ्दो तापक्रमसँग सामना गर्न नसक्ने चेतावनी दिएको छ। यस्तो अवस्थामा समयमै ध्यान नदिए उनीहरूलाई बाँच्न गाह्रो हुनेछ।

अमेरिकाको जर्जिया विश्वविद्यालय, क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, डेभिडसन कलेज र रकी माउन्टेन बायोलोजिकल ल्याब (प्रयोगशाला) का वैज्ञानिकहरूले नौ वर्षको अध्ययनपछि यो निष्कर्ष निकालेका हुन्। यस अध्ययनको निष्कर्ष अन्तर्राष्ट्रिय जर्नल ‘साइन्स’ मा प्रकाशित छ।

आफ्नो अध्ययनमा, वैज्ञानिकहरूले “ड्रमन्ड्स रकक्रेस” नामक बिरुवामा ध्यान केन्द्रित गरेका छन्। यो फूल फुल्ने बिरुवा उत्तरी अमेरिकाको पहाडी क्षेत्रहरूमा पाइन्छ। अध्ययनको क्रममा, वैज्ञानिकहरूले यस बोटको एक लाखभन्दा बढी नमूनाहरू विभिन्न उचाइहरूमा रोपेका थिए ।

यस अवधिमा, केही क्षेत्रहरूमा बरफको मात्रा परिवर्तन गरेर कृत्रिम रूपमा तापक्रम बढाइएको थियो र यी बिरुवाहरूले बढ्दो गर्मीलाई कसरी सामना गर्छन भनेर बुझ्ने प्रयास गरिएको थियो।

आफ्नो अध्ययनको क्रममा, वैज्ञानिकहरूले बढ्दो तापक्रममा बाँच्नको लागि तिनीहरूमा कुनै परिवर्तन भइरहेको छ कि छैन भनेर बुझ्न विभिन्न ठाउँका बोटबिरुवाहरूको आनुवंशिक विश्लेषण पनि गरे।

अध्ययनको नतिजा निराशाजनक थियो। बिरुवाहरू तातो तापक्रममा अनुकूलन गर्न असमर्थ थिए वा गर्मीबाट बच्न पहाडमा छिटो फैलिन सकेनन्।

वैज्ञानिकहरूका अनुसार, यो अध्ययन एउटै प्रजातिमा केन्द्रित भए पनि, यसको नतिजा अन्य पहाडी बोटबिरुवाहरू विशेष गरी साना, सीमित क्षेत्रहरूमा उम्रनेहरूका लागि पनि चेतावनी हो ।

पहिलेका अनुसन्धानहरूले पनि धेरै प्रजातिका वनस्पति र जनावरहरूलाई जलवायु परिवर्तनसँग अनुकूलन गर्न कठिनाइ हुने र समयसँगै लोप हुने सम्भावना रहेको देखाएको छ।

यस सन्दर्भमा, ब्रिटिश कोलम्बिया विश्वविद्यालयकी संरक्षण वैज्ञानिक स्याली एटकेनले आफ्नो कामको रूपरेखा प्रस्तुत गरेकी छिन- केही प्रजातिहरूलाई मानव सहयोगमा बचाउन सकिन्छ, तर यसका लागि समर्पित प्रयासहरू आवश्यक पर्नेछ।

युरोप र उत्तरी अमेरिकाका वनस्पतिहरूमा जलवायु परिवर्तनको प्रभाव सम्बन्धी अर्को अध्ययनले देखाएको छ, जलवायु परिवर्तनले धेरै रूख प्रजातिहरूलाई उनीहरूको भौगोलिक दायराको चिसो र ओसिलो क्षेत्रहरूतिर धकेलिरहेको छ। विश्वव्यापी तापक्रम बढ्दै जाँदा धेरै रूख प्रजातिहरू बढी अनुकूल क्षेत्रहरूमा सर्ने सम्भावना हुन्छ भन्ने अनुसन्धानले देखाएको छ ।बढ्दो तापक्रम र मौसमी परिवर्तनका कारण वनस्पतिको अवस्था बिग्रँदै गएको छ।

त्यसै गरी, चीनको दक्षिणी विज्ञान तथा प्रविधि विश्वविद्यालयका वैज्ञानिकहरूले गरेको एक अध्ययनले पहाडी रूखका रेखाहरू प्रति वर्ष औसत ४ फिट (एक मिटर २ सेन्टिमिटर) को दरले उच्च उचाइमा सर्दै गरेको पत्ता लगाएको छ।

यसको अर्थ अग्ला पहाडहरूमा रहेका बोटबिरुवाहरू पनि जलवायु परिवर्तनको प्रभावबाट सुरक्षित छैनन्। बढ्दो तापक्रमसँगै, पहाडका रूखहरू अब पहिलेभन्दा अझ माथिल्लो उचाइमा सर्दैछन ।

हिमालयको बारेमा कुरा गर्दा यो जलवायु परिवर्तनको लागि धेरै संवेदनशील छ। विश्वका अन्य पर्वत शृङ्खलाहरूको तुलनामा, यहाँको रूख रेखा ३४००-४९०० मिटरको उच्च उचाइमा अवस्थित छ।

अन्तर्राष्ट्रिय एकीकृत पर्वतीय विकास केन्द्र (ईसिमोड्) को एक प्रतिवेदनले पूर्वी हिमालयमा विशेष गरी जाडो र वसन्त ऋतुमा तापक्रम बढ्दै गएको देखाएको छ। यसको एउटा परिणाम त्यहाँ रूखहरुको रेखा उच्च उचाइमा सर्दैछन्। यो परिवर्तनले बुग्यालहरू अर्थात अल्पाइन घाँसे मैदानहरूलाई हानि पुर्‍याउन सक्छ । किनभने यदि रूखको रेखा पहाड माथि सर्यो भने बुग्यालहरूको अस्तित्व खतरामा पर्न सक्छ।

हिन्दुकुश हिमालय क्षेत्रमा गरिएको अर्को अनुसन्धानले बढ्दो तापक्रमसँगै सल्लाका रूखहरूको संख्या ३८ प्रतिशतले घटेको देखाएको छ। अध्ययनका अनुसार हिन्दुकुश हिमालय विश्वव्यापी औसतभन्दा धेरै छिटो तात्दै छ। भविष्यमा गर्मी जाडो र वसन्त ऋतु जस्ता परिवर्तनशील जलवायुका कारण बढ्दो तापक्रमसँगै मनसुन क्षेत्रहरूमा उम्रने हिमाली सल्लाका प्रजातिहरू घट्ने अनुसन्धानकर्ताहरूले बताएका छन्।

यदि हामीले ध्यानपूर्वक अवलोकन गर्यौं भने, नेपालमै बोटबिरुवा र रूखहरू पनि जलवायु परिवर्तनबाट सुरक्षित छैनन्। पहाडि छेत्रमा समय अगावै गुराँस फूल्ने, आँपका रूखहरूमा डिसेम्बरको तेस्रो हप्तादेखि फूल फुल्न थालेको छ, जुन सामान्य समयभन्दा कम्तिमा एक महिना अगाडि हो।

विज्ञहरूका अनुसार बेमौसमी वर्षा र जाडो मौसम सामान्यभन्दा बढी तातो हुनु यसको लागि जिम्मेवार हुन सक्छ। यदि ध्यानपूर्वक हेरियो भने, बेमौसमी वर्षा र तातो जाडो दुवै जलवायुमा परिवर्तनका संकेत हुन्।

स्याउको हकमा पनि यस्तै केही देखिँदैछ। पहाडमा हिउँ पर्न कम भएकाले यसको उत्पादनमा असर परिरहेको छ।

क्लाइमेट सेन्ट्रलको एक अध्ययन अनुसार न्यानो मौसमले धेरै प्रजातिका फलफूलको उत्पादनमा गिरावट ल्याइरहेको छ। यस कारणले गर्दा, मालीहरू उष्णकटिबंधीय फलफूलहरूतिर फर्किरहेका छन्, किनभने यी फलहरू परिवर्तनशील जलवायु परिस्थितिहरू सहन सक्षम हुन्छन्।

यो उदाहरणले पहाडका रूखबिरुवाहरू पनि जलवायु परिवर्तनको प्रभावबाट सुरक्षित छैनन भन्ने कुराको बलियो प्रमाण दिन्छ । यस्तो अवस्थामा, यदि समयमै यी कुराहरूमा ध्यान दिईएन भने, भविष्यमा धेरै प्रजातिका पहाडी वनस्पतिहरू संसारबाट लोप हुनेछन्।