अंग्रेजी बोलिने मुलुकमा भन्दा अंग्रेजी नबोलिने मुलकका नेपाली बच्चाको नेपाली भाषा अब्बल

सरस्वती कार्की

युरोपका अरु देशहरुमा भन्दा डेनमार्कमा अलिकति फरकपन भेटिन्छ, त्यो के भने यहाँका ८६ प्रतिशत मानिसले अंग्रेजी बोल्छन् । यसरी सबैले बोल्ने अंग्रेजी शुद्द हुन्छ भन्ने चाहीँ होइन । तपाइ नयाँ समाजमा आइपुग्दा कसैले अंग्रेजी बोलिदियो भने तपाइले आफू कतै हराएको महशुस गर्नु पर्दैन । मैले पनि शुरुका वर्षहरुमा डेनिस भाषा कहाँ जानेको थिएँ र ! अंग्रेजी नै बोलेँ ।

डेनमार्कमा बस्ने मानिसहरु इतिहास देखिनै चिनिएका भाइकिंग जातिका मानिसहरु हुन् जुन समुद्री लडाकुहरु हुन् । यिनिहरुको आफ्नै खालको सभ्यता र परिचय छ । यिनहरुको भाषा उत्तर जर्मन भाषाहरूको पूर्वी स्क्यान्डिनेभियाली शाखासँग जोडिएको छ । डेनमार्कमा जताजतै तपाइ डेनिस भाषा सुन्नुहुनेछ । यद्यपि, अंग्रेजी पनि धेरै महत्त्वपूर्ण छ जसलाई दोस्रो भाषा मान्न सकिन्छ । त्यसपछि विद्यालयहरुमा कसैले फ्रान्सेली कसैले स्पानिस या जर्मन आदी भाषा सिक्छन् ।

मलाइ डेनमार्क आएकै दिन अप्ठेरो पर्यो । विमानस्थलमा झरेर बाहिर निस्केँ तर श्रीमानलाई कतै देखिन । अनि नजिकैको प्रहरीबिटमा गएर अंग्रेजीमा उनीहरुसँग श्रीमान आइपुग्नुभएन भनेँ । उनीहरुले मलाइ अग्रेजीमै जवाफ दिए । यसले गर्दा मलाई आश्वस्त हुन मद्द्त पुग्यो । उनीहरुले श्रीमानलाई फोन गरिदिए । कामका कारण उहाँले मलाइ लिन आइपुग्न ढीला गर्नुभएको रहेछ ।

डेनमार्क आएको शुरु शुरुमा त रमाइलो भयो । शान्त वातावरण । त्यसपछि काम खोज्ने क्रममा कुनै होटलमा कामदारहरु चाहिएको बिज्ञापन देखेँ । निवेदन दिएँ । अन्तर्वाताका लागि उनीहरुले मलाइ बोलाए तर अन्तिममा ‘तिमीलाई डेनिस भाषा आउँदो रहेनछ’ भने । मेरो ठाउँमा अरुलाई लिए । अनि मलाइ अनुभव भयो ‘यो देशमा अंग्रेजी बोलेपनि डेनिस भाषालाई उत्तिकै महत्व दिइने रहेछ ।’

अंग्रेजी बोलिने मुलुकमा भन्दा अंग्रेजी नबोलिने मुलकमा पुगेका नेपाली बच्चाहरुले नेपाली राम्रो बोल्दा रहेछन् । हामी स्थानिय भाषामा दख्खल नभएपछि घरमा बच्चाहरुसँग नेपालीमै बोलिरहन्छौँ ।

जुन देशमा पुगेपनि पहिला मानिस बाँच्न चाहन्छ । बाँच्न सहज भएपछि अरु कुरा सोच्ने हो । बिदेशमा हामी आइपुग्दा हामी माथि कत्तिको जिम्मेवारी छ, बाँच्नका लागि कति दुख गर्नुपर्नेछ भन्ने कुराले भाषा सिक्ने समय निकाल्ने कि ननिकाल्ने भन्ने कुरा निर्भर रहन्छ । त्यसपछि हामी कुन खालको कागजमा छौँ या बैधानिक कागजातमा छौँ या बैधानिक हुने प्रकृयामा छौँ भन्ने कुराले पनि फरक पार्छ ।

मेरो सन्दर्भमा श्रीमान बिद्यार्थी भिषामा हुनुहुन्थ्यो र म उहाँ माथि निर्भर भएर (डिपेन्डेन्ट भिषा) मा आएकी थिएँ । विद्यार्थी भिषामा आएको मानिसले उ बेला डेनमार्कमा स्थायी बसोबास अनुमति पाउँदेनथ्यो । त्यसैले पढाइ सकिएपछि नेपाल नै फर्कनु छ भने किन भाषा सिकेर समय खेर फाल्ने भन्ने भयो । बरु यसको सट्टा दुइ चार पैसा कमाएर फर्कने मनस्थिति थियो । यसैले मैले भाषा सिक्नपट्टी समय दिइन । बरु काम खोज्नतिर लागेँ ।

समय क्रममा डेनमार्कमा सरकार परिवर्तन भएर आप्रावासन कानुन अलि खुकुलो बनाए र विद्यार्थीहरुले पनि डेनमार्कमा स्थाइ बसोबास पाउने नियम भयो । त्यसपछि बल्ल भाषा सिक्ने कुरा प्राथमिकतामा परेकोले मैले निकै ढीलो मात्र भाषा सिकेँ ।

हुन त म डेनमार्क आएको दुइ महिना पछि भाषा कक्षामा भर्ना भएकी थिएँ । पढाइ शुरु गरेकै चार दिनमा पूर्णकालिन काम (फुल टाइम जब) भेट्टाएँ । त्यहि कामलाइ निरन्तरता दिने क्रममै बच्चाहरु जन्मे । त्यसपछि बढो मुस्किलले समय निकालेर यहाँको नौ कक्षा सम्मको भाषा कक्षा पास गरेँ ।

यहाँ भाषा सिक्नका लागि सरकारी र नीजि दुवै स्तरमा पाइन्छ । सरकारी स्तरमा भर्ना भएर पढियो भने निशुल्क पढ्न पाइन्छ । नौ कक्षा सम्मको पढाइ भनेको यहाँको लागि आधारभूत भाषा कक्षा हो । यसपछि कुन क्षेत्रमा जाने हो त्यो अनुसारको तालिम लिन जान सकिन्छ ।

आफ्नो जीवन खुसीले चलेको छ र काम मन परेको छ भने जुनसुकै पेशा गर्दा पनि फरक पर्दैन भन्ने मेरो बिचार छ । त्यसैले नेपालमा म पत्रकार थिएँ, यहाँ आएर यो पेशा गर्न सकिन भनेर म गुनासो गर्दिन । जुन काम गरेपनि समाजमा काम गरेर खाएको छ भने यहाँ इज्जत हुन्छ ।

म अझै पनि पक्कै यतै बस्छु भन्ने छैन । यसो भयो भने भाषालाई अलि तिखार्नु पर्ला भन्ने छ । नत्र भने जीवन यापनका लागि मैले एउटा आधार बनाएको छु । कामकालागि मैले माथि नै भनेँ ८६ प्रतिशत डेनिसको दोस्रो भाषा अंग्रेजी हो । सार्वजनिक काम अर्थात सरकारी कामकाज बाहेक नीजी क्षेत्रमा काम गर्न जाँदा जो कोही अंग्रेजी बोल्ने भएकोले कुनै पनि काम गर्दा अप्ठेरो परिहाल्दैन । फेरि यता युरोपमा जुनसुकै कामको पनि इज्जत र सम्मान छ । राम्रो बिषय पढेर राम्रै दक्षता हासिल गरेकाहरु सबैलाई कम्युटर अगाडि बस्न या टेवुल वर्कमै काम गर्ने इच्छा हुन्छ भन्ने छैन ।

बरु मैले देखेको के हो भने अंग्रेजी बोल्नेहरुले शारिरिक परिश्रम हुने निर्माण या कन्सट्रक्सन या टेक्निकल क्षेत्रमा काम गर्छन् । कतिपय इन्जिनियर वकिल तथा डाक्टरहरुले पनि लाज नमानिकन शारिरीक काम गरेको देखिन्छ । सहज जीवन जिउन पैसा नै कमाउने हो । अब यता आएर शारिरीक काम गर्न पर्यो, आफ्नो क्षमता र विद्वता अनुसारको काम पाइन भनेर हामीले दुख मनाउ गर्नु हुँदैन । शारिरीक काम गर्दा पनि यता नियम कानुन र सुरक्षा नीतिहरु अपनाएर काम गरिने हुँदा गाह्रो काम गरेर जिउ फालियो भन्नु पर्दैन । आफ्नो जीवन खुसीले चलेको छ र काम मन परेको छ भने जुनसुकै पेशा गर्दा पनि फरक पर्दैन भन्ने मेरो बिचार छ । त्यसैले नेपालमा म पत्रकार थिएँ, यहाँ आएर यो पेशा गर्न सकिन भनेर म गुनासो गर्दिन । जुन काम गरेपनि समाजमा काम गरेर खाएको छ भने यहाँ इज्जत हुन्छ । डेनिस भाषा जानिन भनेर दुख मनाउ पनि म गर्दिन र अंग्रेजी मात्र बोल्ने भएँ भनेर मन पनि दुखाउँदिन ।

डेनमार्क भाषाका हकमा उदार देश हो । यहाँका मानिसहरु सहिष्णु र व्यवहारिक छन् ।

अहिले वर्तमानको कुरा गर्दा नेपालमै नर्सिङ सकाएर आउनुभएका कतिपय नेपाली दिदी बहिनीहरु मध्ये केहिले आफ्नै पुरानो पेशालाई निरन्तरता दिनुभएको छ । उहाँहरुले यहाँ आएर डेनिस भाषा थप पढ्नुहुन्छ र यहाँको स्तर अनुसारको नर्सिङ सेवामा छिर्न पुन केहि समयको तालिम लिनुहुन्छ । कसैले औषधी पसलमा त कोही चिकित्सक सेवा उपलब्ध भएका बृद्दाश्रम तिर काम गर्न थाल्नुभएको छ । अबको चार पाँच बर्ष पछि स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गर्ने नेपाली महिलाहरुको संख्या राम्रोसँग बृद्दि हुने देखिदैँ छ डेनमार्कमा । पुरुषहरु अंग्रेजी भाषाले काम चल्ने क्षेत्रमा हुनुहुन्छ भने महिलाहरुको आकर्षण स्वास्थ्य सेवा तिर बढेको छ । पढ्ने समय पुग्छ या आउँदा आउँदै काम गर्नुपर्ने बाध्यता छैन भने भाषा सिक्नु र आफूलाई मन पर्ने काम गर्दा व्यवासायिक सन्तुष्टि मिल्छ ।

अंग्रेजी बोल्नेहरुले शारिरिक परिश्रम हुने निर्माण या कन्सट्रक्सन या टेक्निकल क्षेत्रमा काम गर्छन् । कतिपय इन्जिनियर वकिल तथा डाक्टरहरुले पनि लाज नमानिकन शारिरीक काम गरेको देखिन्छ । सहज जीवन जिउन पैसा नै कमाउने हो ।

डेनमार्क आइपुग्नुभएका नेपाली महिलाहरु जाँघरको हिसाबले पनि अब्बल हुनुहुन्छ । आफूसँगको अँग्रेजी भाषाले जति दिन्छ त्यति उपयोग गर्ने र काम चाहिँ गर्ने मनसाय उहाँहरुको छ । सरकारले दिएको सामाजिक भत्ता खान्छु र घरमै बस्छु भन्ने भावना नेपाली दिदीबहिनीहरुमा छैन । अग्रज दिदी बहिनीहरुले काम गरेर खानुपर्ने जुन वातावरण सृजना गर्नुभएको छ त्यसले पछि आइरहनु भएका अरु नेपाली दिदी बहिनीहरुलाई पनि काम गर्ने उत्प्रेरणा दिइरहेको छ ।

तर यसको मतलब यो होइन कि डेनिस भाषा नबोलेपनि हुन्छ । होइन यहिँको भाषा जान्दा आफूलाई पनि थप सजिलो हुन्छ र यो समाजका थुप्रै कुराहरु सिक्ने अवशर मिल्छ ।

डेनमार्कका नगरपालिकाहरुमा भाषा अनुवादकहरु हुन्छन् । यिनिहरुले नै बिदेशीहरुलाई प्रशासनिक कागजपत्र बनाइदिन मद्दत गर्छन् । यसैले गर्दा भाषा सिक्नैपर्ने भन्ने बाध्यात्मक अवस्था पनि आउँदैन । यसको मतलब नेपालीहरुले भाषा सिक्नु पर्दैन भन्ने होइन । अचेल धेरै नेपालीहरुले डेनमार्कमा आएर डेनिस भाषा सिकेका छन् । भाषा कक्षा पास गर्दा सयमा सय नै अंक पनि ल्याउँछन् । तर भाषा कागजमा चिन्नु र बोल्नुमा पनि फरक हुने रहेछ । कागजमा लेखे भए सुनाउनु परेन । तर बोल्ने बेलामा उच्चारण मिल्दैन भनेर हिचकिचाहटको अनुभव हुनेरहेछ । लज्जाको अनुभव हुनेरहेछ । मैले सहि उच्चारण गरेको छैन अरुले के भन्ला भनेजस्तो चाहिँ हुनेरहेछ । यस्तो भएपछि कागजमा सिकेको भाषा पनि सहि तरिकाले प्रयोगमा आउन नसक्दो रहेछ ।

मैले अर्को के महशुस गरेँ भने हामी नेपाली जिवनयापनका हिसाबले अली सुरक्षित रहन चाहने स्वभाव का वा “कन्फर्ट जोन” मा बस्न रुचाउने रहेछौँ । मेरो सन्दर्भमा यतिका वर्ष नेपाली समुदायमा नेपाली र बाहिरी समुदायमा अंग्रेजी बोलेर चलिरहेकै थियो । पोहोर देखि भने मैले पनि भाषा डेनिस भाषामै कुरा गर्न थालेकी छु । मैले माथि नै भनेँ, स्थानिय भाषा जान्नु भनेको स्थानिय कला र सँस्कृति पनि जान्नु हो ।

अबको चार पाँच बर्ष पछि स्वास्थ्य क्षेत्रमा काम गर्ने नेपाली महिलाहरुको संख्या राम्रोसँग बृद्दि हुने देखिदैँ छ डेनमार्कमा । पुरुषहरु अंग्रेजी भाषाले काम चल्ने क्षेत्रमा हुनुहुन्छ भने महिलाहरुको आकर्षण स्वास्थ्य सेवा तिर बढेको छ ।

बिदेशमा पुगेपछि त जसरी पनि मेहनत मरेर भाषा सिक्नुपर्ने नै रहेछ । यो चाहिँ पक्का हो । मेरो सन्दर्भमा मैले कुरेँ भन्दैमा सबेले कुर्नुहोस भन्ने कुरा भएन । भलै हामी नेपाल देखिनै अंग्रेजी फरर बोलौँ तर अंग्रेजी भाषा बोलिने मुलुकमा पुग्नुभएका साथी भाइले पनि के अंग्रेजी पढिएछ नि नेपालमा भन्नुहुन्छ । नेपालमा सिकेको अंग्रेजी भाषाको स्तर बिदेश पुग्दा अपुग नै हुने रैछ ।

अब हाम्रो देशको कुरा हेरौँ । हामीले स्कूलमा पढ्दा नेपालको राष्ट्रिय भाषा नेपाली भनेर पढियो । त्यसपछि अंग्रेजी पढियो । तर कुरा के रहेछ भने हाम्रो देशमा त अरु जात जातीको पनि भाषा रहेछ र सभ्यता अनि सँस्कृति रहेछ । तर यि भाषाहरु मध्ये कुनै पनि एक भाषा हामीले स्कूलमा सिक्न पाइएन । बरु छिमेकको हिन्दी भाषा बोलचाल गर्दा गर्दै यसै सिकियो । अहिले मलाइ हाम्रै स्थानिय भाषा थप सिक्न पाएको भए हाम्रो दिमाग एक भन्दा बढी भाषा सिक्न सक्ने हुँदो हो । आफ्नै देश भित्रका अरु जात जातिका कला र सँस्कृतिहरु जानिँदो हो भन्ने लाग्छ ।

अचेल त सबैका मनमा अंग्रेजी सिक्न पाए वाहि वाहि हुन्छ भन्ने भइसकेको छ । सबैको रोजाइ बोर्डिङ स्कूल भयो । कसैले अन्तर्वाता दियो भने आधा नेपाली र आधा अंग्रेजी मिसाउने भए । यसलाई पनि हामीले सजिलोसँग लिने भयौँ । हामीलाई थाह छैन कि एक त अरु भाषाको प्रयोगले नेपाली भाषालाई पन्छाउँदै पन्छाउँदै लगेको छ र अर्को कुरा स्थानिय भाषाको प्रयोग हराइरहेको छ । यसरी स्थानिय भाषाको प्रयोग हराउँदा ति मानिसहरुले आफ्नो भाषामा सिकेका अनेकौं अध्ययन अनुसन्धान या शिपहरु नासिएर जान्छन् ।

म अहिलेको नयाँ वर्गिकरण अनुसार प्रदेश एकको नागरिक हुँ । मेरो प्रदेशमा रहेका राइ या लिम्बुको भाषा पढ्न पाउने व्यवस्था भएको भए मैले नयाँ शब्द भन्डार र नयाँ उच्चारण प्रयोग गर्न सिकेकी हुन्थेँ भने राइ या लिम्बु भाषाका सँस्कृतिहरु सँग केहि परिचित हुन्थेँ ।

डेनमार्क एकदमै सानो देश हो । यहाँको भाषा युरोपका अरु देशमा काम लाग्दैन । न त डेनमार्क बाहिर गएर केहि गर्न नै काम लाग्छ । यस्तो भए पनि अरु देशको भाषाले आफू थिचिनुपर्ला या हेपिनुपर्ला भनेर आफ्नो भाषालाई शसक्त बनाउन उति नै ध्यान दिएका छन् । होर्डिङ बोर्डहरुमा देखिने बिज्ञापन डेनिस भाषामै देखिन्छ । बजारका खानेकुरा या अन्य किनमेलमा पाइने स्टिकर डेनिस भाषामै हुन्छ भलै उत्पादन अन्तराष्ट्रिय कम्पनिका किन नहोस । तर हाम्रो नेपालमा त बिडम्बना छ, सरकारी कार्यालय अगाडीको होर्डिङ बोर्ड अंग्रेजीमा भेटिन्छ ।

डेनमार्कमा जो बिदेशी आइपुगेपनि सरकारी सहयोग भत्ता भन्दा काममा कसरी लगाउने भन्ने चिन्ता सरकारलाई हुन्छ । फ्रान्समा जस्तो शरणार्थी मामिला मार्फत सहजै बैधानिक बन्ने या युरोपका अन्य देशमा जस्तो लुकेर काम गर्ने या सरकारको समाजिक सुरक्षा भत्ता कोषबाट सजिलै बाँच्न सक्ने वातावरण डेनमार्कमा छैन ।

डेनमार्कमा जो बिदेशी आइपुगेपनि सरकारी सहयोग भत्ता भन्दा काममा कसरी लगाउने भन्ने चिन्ता सरकारलाई हुन्छ । फ्रान्समा जस्तो शरणार्थी मामिला मार्फत सहजै बैधानिक बन्ने या युरोपका अन्य देशमा जस्तो लुकेर काम गर्ने या सरकारको समाजिक सुरक्षा भत्ता कोषबाट सजिलै बाँच्न सक्ने वातावरण डेनमार्कमा छैन । बिदेशबाट आइपुग्नेहरुलाई जसरी पनि समाजमा समाहित गराउने या काममा लगाउने भन्ने ध्याउन्न डेनिसहरुको हुन्छ । देश सानो छ अनि यहि सानो देशमा मनपरि गर्न बिदेशीलाई छाड्यो भने त आफ्नो अस्तित्व हराउला या मौलिकता हराउला र परिचय नै गुम होला भन्ने उनीहरुको पिर छ ।

डेनमार्क भनेको लामो मानव इतिहास बोकेको देश हो । यो गोलार्दको उत्तरी ध्रुवसँग जोडिएको कुनै देश छ भने यहि डेनमार्क हो । त्यसैले युरोपमा यिनिहरुको आफ्नै खालको चिसो ठाउँमा भेटिने सभ्यता र सँस्कृति छ । जस्तो, गर्मी देशहरुमा मनाइने क्रिश्चमस र युरोपका उत्तरी देशमा पर्ने डेनमार्क नर्वे लगायतका देशहरुको क्रिश्मस सँस्कृतिमा फरकपन भेटिन्छ ।

युक्रेन युद्द र बढ्दो आप्रवासनका बिच अचेल डेनमार्कमा ‘गैर-पश्चिमी’ आप्रवासी शब्दहरु ज्यादै सुनिन थालेको छ । डेनमार्क पनि आप्रवासी समस्याबाट अछुत छैन । तर जाडो देश भएकोले युरोपका अरु देशमा जस्तो डेनमार्कमा आप्रवासी समस्याका कुराहरु कमै सुनिन्छन् ।

मेरो एउटा अनुभव छ-अंग्रेजी बोलिने मुलुकमा भन्दा अंग्रेजी नबोलिने मुलकमा पुगेका नेपाली बच्चाहरुले नेपाली राम्रो बोल्दा रहेछन् । हामी स्थानिय भाषामा दख्खल नभएपछि घरमा बच्चाहरुसँग नेपालीमै बोलिरहन्छौँ । तर अंग्रेजी बोल्ने मुलुकमा पुगेका बुबा आमा भने छोराछोरीसँग अंग्रेजीमै बोल्नाले बच्चाहरुले  नेपाली शब्दहरु धेरै सिक्दारहेनछन् ।

(कार्की नेपाल पत्रकार महासंघ, युरोप शाखाको अध्यक्ष हुनुहुन्छ । नेपालप्लससितको बहसका क्रममा नेपाल प्लस अनलाइनको फेसबुक पेजमा ब्यक्त भैसकेका कार्कीका यि भनाईलाई यस अनलाइनका अतिथि सम्पादक अनुराधा पौडेलले थप सम्पादन गरेर लेखको रुप दिनुभएको हो ।)