महिला युरो कप २०२२: महिला फुटबलमा पूर्वी युरोप किन पछि ?

Image Credit-getfootballnewsfrance.com

आठ टोलीहरू चाँडै नै युनियन अफ युरोपियन फूटबल एसोसिएसन (युईएफए) महिला युरो २०२२ को क्वार्टरफाइनलमा पुग्न लागेका छन् । हरेक चार वर्षमा हुने यो फुटबल प्रतियोगितामा सम्पूर्ण प्रतियोगिताबाट अनुपस्थित हुनेमा मध्य र पूर्वी युरोपका देशहरू छन् ।

प्रतियोगितामा प्रतिस्पर्धा गर्ने १६ राष्ट्रहरूमध्ये फिनल्याण्ड सबैभन्दा पूर्वी देश हो ।

फूटबल भएपनि यो पुरुषको खेल भन्दा एकदमै विपरीत जस्तै देखिन्छ । पुरुष युइएफए यूरो २०२० का लागि छनोट भएका २३ राष्ट्रिय टोलीमध्ये एक तिहाइभन्दा बढी मध्य र पूर्वी युरोपका थिए ।

क्रोएसिया, चेक गणतन्त्र र युक्रेन राउन्ड अफ १६ मा पुगेका छन्। क्रोएसिया अन्तिम पुरुष विश्वकपको फाइनलमा पुगेको थियो । क्रोएसिया, पोल्याण्ड र सर्बिया नोभेम्बरमा कतारमा हुने अर्को विश्वकपमा प्रतिस्पर्धा गर्ने १३ युरोपेली टोलीमध्ये पर्नेछन्।

खेलकुदको विश्वव्यापी परिचालक निकाय फिफाले सार्वजनिक गरेको महिला विश्व वरीयता अनुसार चेक गणतन्त्र २५ औं स्थानमा छ । तर यो देश अहिले मध्य र पूर्वी युरोपमा महिला राष्ट्रिय टोलीको शीर्ष स्थानमा छ । त्यसपछि पोल्याण्ड ३३ औं स्थानमा छ ।
यस क्षेत्रको कुनै पनि घरेलु टोलीले वार्षिक युरोपियन प्रतियोगिता युईएफए महिला च्याम्पियन्स लिगमा गहिरो रूपमा अगाडि बढ्न सकेको छैन ।

पूर्वी युरोप किन पछि परेको छ ?

युराक रिसर्च सेन्टरका र मध्य युरोप र पूर्वी युरोपमा फुटबल राजनीतिका सह-सम्पादक बेनेडिक्टर रोलान्ड भन्छन् “यसमा एउटै कारण नभएर बिभिन्न कारकहरूको संयोजन छ ।”

पहिलो इतिहास

लैङ्गिक समानताको समाजवादी बहाना यो पूर्विय युरोपेली क्षेत्रमा भएपनि महिला फुटबललाई उनीहरूको पूर्व समाजवादी सरकारहरूले प्राथमिकता दिएनन् । सन् १९८९ मा अधिकांश क्षेत्रमा साम्यवादको पतन पछि आर्थिक कठिनाइहरू झेल्नुपर्‍यो । त्यसले गर्दा महिला खेलको लागि थोरै पैसा थियो उनीहरुसित । त्यसो त त्यो बेला पुरूषको खेल पनि त्यो क्षेत्रभरि प्रभावित भयो । पछि पर्‍यो ।

तर रोमानियाको स्टेआउवा बुकुरेस्ति र युगोस्लाभियाको रेड स्टार बेलग्रेडले क्रमशः १९८६ र १९९१ मा पुरुष च्याम्पियन्स लिग जितेका थिए । त्यसपछि मध्य वा पूर्वी युरोपको कुनै पनि टोली फाइनलमा पुग्न सकेको छैन ।

“सन् २००४ मा मध्य र पूर्वी युरोपेली देशहरू ईयुमा सम्मिलन भएपछि, उपेक्षाको संस्कृति जुन आफैंमा स्थापित भएको थियो त्यसलाई शायदै परिवर्तन गर्न सकिएन” रोलान्डले बताए।

महिला खेलकुदहरू दीर्घकालिनरुपमै कम रकम बिनियोजन, व्यावसायिकताको कमी र सार्वजनिक क्षेत्रमा ध्यानन कम पुग्नु जस्ता कारणबाट पीडित छन् ।

“यो सन् २००० को दशकमा राजनीतिमा रूढिवादी मोडले जोडिएको थियो” विश्लेषकहरू भन्छन् ।

“पोल्याण्ड, हंगेरी र स्लोभाकियामा प्रतिगामी लैङ्गिक कट्टरपन्थी फर्किए, यसले सामान्यतया महिला खेलकुदलाई अझ गाह्रो बनायो” रोलान्डले भने ।

सन् २०१० देखि लोकप्रिय हंगेरीका प्रधानमन्त्री भिक्टर ओर्बनले गत वर्ष प्रकाशित अनुसन्धान रिपोर्टहरू अनुसार, राज्य र उनका व्यापार सहयोगीहरूले खेलमा खर्च गरेको लगभग दुई अर्ब ७० करोड डलरको निरीक्षण गरेका छन्। यद्यपि हंगेरीको राष्ट्रिय महिला टोली फिफा वरीयता अनुसार २०१० को ३१ औं स्थानबाट गत वर्ष ४३ औं स्थानमा झरेको छ ।

त्यसो त, महिला खेलकालागि घरेलु लिगहरू पनि महत्त्वपूर्ण छन् । युरोपेली प्रशासकीय निकाय युईएफएले महिला च्याम्पियन्स लिगको अघिल्लो पाँच सिजनमा प्रतिस्पर्धा गरेका आफ्ना क्लबहरूको नतिजाको आधारमा युईएफए महिला राष्ट्रिय लीगहरूको गुणांक निर्धारण गर्छ ।

सन् २०२१२२ सिजनको अनुसार चेक गणतन्त्रको राष्ट्रिय लिग छैटौं स्थानमा छ । इटालियन र डेनिसलाई पछाडी पारेको छ । बेलारुसी र युक्रेनी लिग क्रमशः १४ औं र १५ औं स्थानमा छन्। लिथुआनियाको लिग मध्य र पूर्वी युरोपबाट शीर्ष २० मा रहेको एक मात्र लिग हो ।

पोर्ट्समाउथ विश्वविद्यालयको लेखा र वित्तीय व्यवस्थापनका प्रमुख व्याख्याता क्रिस्टिना फिलिपउलेका अनुसार २०२१२२ श्रेणीको आधारमा फ्रान्स, जर्मनी, स्पेन र इङ्गल्याण्ड सबैभन्दा धेरै युईएफए गुणांक अंक भएका महिला क्लबहरू भएका देश हुन् ।

इटाली बाहेक सबैभन्दा धनी पुरुष टोलीहरू भएका युरोपेली लिगहरूमा जस्तै यो समान छ। महिला क्लबका टोलीहरू लगभग सधैं विद्दमान पुरुष क्लबको सम्बन्धको रूपमा गठन गरिन्छन् । अर्थात् पुरुष टोली नभएको ठाउँमा महिला फूटबल टिम गठन गरिन्न ।

“सबैभन्दा धनी क्लबहरू पुरुष र महिला दुवैले राम्रो गर्ने आशा गरिन्छ । किनकि तिनीहरूले राम्रो खेलाडीहरू किन्न सक्छन् । राम्रो सुविधा दिन्छन् । टोलीका डाक्टरहरूदेखि मनोवैज्ञानिकहरूसम्म गतिलो, महँगा कर्मचारी छन्” फिलिप्पोले भने।

“र यी मध्ये जो उत्कृष्ट खेलाडीहरू निस्किन्छन् तिनले पछि आफ्नो राष्ट्रिय टोलीका लागि खेल्छन् । त्यसैले क्लब स्तरमा आर्थिक सफलताले राष्ट्रिय टोलीहरूलाई पनि केही हदसम्म मद्दत गर्छ ।”

दृश्यता प्रमुख कारण

मिनेसोटा विश्वविद्यालयमा खेलकुद समाजशास्त्रका सहायक प्राध्यापक डन्जा एन्टुनोभिकले अर्को समस्यालाई औंल्याईन्: दृश्यता।

“महिला खेलकुदहरू सामान्यतया नियमित मिडिया कभरेजमा कम प्रतिनिधित्व हुन्छन् । तर एथलीटहरूले राष्ट्रिय टोलीहरूको लागि प्रतिस्पर्धा गर्दा बढी ध्यान दिइन्छ” उनले भनिन्।

यद्यपि, मध्य र पूर्वी युरोपका केही राष्ट्रिय टोलीहरूले प्रमुख महिला फुटबल प्रतियोगिताहरूमा प्रतिस्पर्धा गर्ने भएकाले मिडिया संस्थाहरूलाई घटनाहरू कभर गर्न प्रोत्साहन दिइँदैन ।

गत वर्ष प्रकाशित फिफाको प्रतिवेदन “सेटिङ द पेस” ले पत्ता लगायो-हंगेरीको राष्ट्रिय टेलिभिजनले घरेलु महिला खेलको करिब २० प्रतिशत मात्र प्रसारण गर्छ जबकि इङ्ल्यान्ड र इटालीको ३० प्रतिशतभन्दा बढी र फ्रान्समा १०० प्रतिशतको नजिक।

फिफाले मध्य र पूर्वी युरोपका अन्य देशहरूबाट आफ्ना रिपोर्टहरूमा विस्तृत रूपमा समावेश गर्न पर्याप्त डाटा सङ्कलन गर्न सकेन ।

अघिल्लो अनुसन्धानका साथै चलिरहेको यूरो २०२२ टूर्नामेंटको आफ्नै अवलोकनबाट एन्टुनोभिक भन्छिन् “यस क्षेत्रमा महिला फुटबलको कभरेज उत्तम भएको छैन । र दर्शकहरूले स्कोर अद्यावधिकहरू फेला पार्न पनि कडा मेहनत गर्नुपर्छ।”

उनले थपिन्, “महिला फुटबलको मिडिया जागरूकता एक कारक हो जसले यस क्षेत्रमा खेलको महत्त्व बढाउन सक्छ।”

खेलकुद इतिहासका प्राध्यापक र द हिस्ट्री अफ वुमेन्स फुटबलका लेखक जीन विलियम्स भन्छिन् “पश्चिमी युरोपमा महिला फुटबलको विकास छिटो भएको होइन ।”

“उदाहरणका लागि, चेकोस्लोभाकियासँग सन् १९६० को दशकको अन्त्यमा धेरै राम्रो टोली थियो” उनले उल्लेख गरिन्।

इङ्ल्यान्डमा सन् १९६९ सम्म अनौपचारिक महिला फुटबल संघको सिर्जना नभए पनि चेकोस्लोभाकियाको महिला राष्ट्रिय टोली एक वर्षअघि नै गठन भएको थियो। यो सन् १९७० मा पहिलो अनौपचारिक महिला विश्वकपमा देखा पर्न बनाई एको थियो । तर आयोजक देश इटालीको यात्रामा भिसा समस्याहरूको कारण फिर्ता लिनुपर्‍यो ।

तैपनि चेकोस्लोभाकियाले चीनमा भएको सन् १९८८ फिफा महिला प्रतियोगितामा भाग लिएको थियो जुन तीन वर्षपछि चीनमा आयोजित पहिलो आधिकारिक महिला विश्वकपको अग्रसर थियो ।

स्पार्टा प्राग र स्लाभिया प्राग भन्ने देशका दुई ऐतिहासिक घरेलु पक्षहरूले पनि सन् १९६० को दशकको उत्तरार्धमा आफ्नै महिला क्लबहरू गठन गरे । त्यो भनेको धेरैजसो अंग्रेजी वा फ्रान्सेली क्लबहरू सिर्जना हुनुभन्दा दशक अघि गठन भएका थिए । इटाली, जर्मनी वा इङ्ल्यान्डको तुलनामा हंगेरीमा सन् १९८४ देखि शीर्ष-स्तरीय घरेलु महिला लिग चलिरहेको छ ।

विलियम्स भन्छन्, “राष्ट्रिय सञ्चालक निकायले महिला फुटबललाई आर्थिक सम्पत्तिको रूपमा मूल्याङ्कन गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुराले वास्तवमै निर्भर गर्दछ । अधिकांश मध्य र पूर्वी युरोपेली राष्ट्रिय शासक निकायहरूले गर्दैनन् ।”

युद्धका कारण युक्रेनको बोली रोकिएपछि युइएफए यूरो २०२५ को आयोजना गर्ने चार देश वा समूहमा पोल्याण्ड एक हो।

यसलाई उनीहरूको महिला फुटबल यात्राको सुरुवात हो भन्ने बुझेरपनि प्रत्येक राष्ट्रमा लामो इतिहासलाई बेवास्ता गरेर, उनीहरूले गल्ती गरिरहेका छन्” विलियम्सले थपे ।

सुधारका लक्षण

हालैका वर्षहरूमा धेरै केटीहरू खेलकुदमा सहभागि बन्ने क्रम बढेको छ । राष्ट्रिय फुटबल संघहरूले परिवर्तनको प्रयास गरिरहेको किशोरीहरुले देखेका छन्। उदाहरणका लागि, पोल्याण्ड फुटबल संघले हालैका वर्षहरूमा महिला फुटबलको लागि करिब ३० प्रतिशत रकम बढाएको छ। क्रोएसियाली फुटबल संघले गत सेप्टेम्बरमा खेलमा चार लाख ६० हजार युरो लगानी गर्ने घोषणा गरेको थियो।

युनिभर्सिटी अफ पोर्ट्समाउथका फिलिपुले युरोपभरि महिला खेलहरूमा उपस्थिति बढ्दै गएको देखेकिछन् । प्रायोजन र प्रसारण लगानीमा पनि ठूलो वृद्धि भएको छ।

“यो धेरै छिटो व्यापारीकरण भइरहेको छ,” उनले भनिन् “मध्य र पूर्वी युरोपमा फुटबलको लोकप्रियतालाई ध्यानमा राख्दै त्यहाँ पनि महिला खेल बढ्ने अवसर छ।”

यद्यपि, उनले थपिन् “पैसाको अभाव भएको र ब्याजलाई प्रोत्साहन नगरिएको क्षेत्रमा यो प्रक्रिया ढिलो हुन सक्छ।”