पुरुषहरू धेरै काम गर्छन् तर महिलाहरूलाई फुर्सद कम हुन्छ

बीस वर्षका युवाहरू देशको मेरुदण्ड हुन्। कुनै युवाको जीवनमा यी वर्षहरू शिक्षा पूरा गरेर करिअर सुरु हुन्छ । यही बेलामा धेरैले विवाह गरेर आफ्नो परिवारकाे नयाँ जिम्मेवारी लिन्छन्। देशको कुल जनसंख्याको औसत उमेर २९ वर्ष रहेको भारत विश्वको सबैभन्दा धेरै युवा जनसंख्या भएको देश हो।

आज यस उमेर समूहका मानिसहरूले आगामी वर्षहरूका सबैभन्दा ठूलो जनसंख्याको लागि काम गर्दैछन् र यसरी भारतीय अर्थतन्त्रको विस्तारमा सबैभन्दा बढी योगदान पुर्‍याएका छन् ।

त्यसकारण युवा पुरुष र महिलाहरूले कसरी आफ्नो समय बिताउँछन् भन्ने कुराले उनीहरूले हामीलाई समाज सञ्चालनको बारेमा जानकारी दिन्छ।

युवा वयस्कहरू बीच विभाजन

राष्ट्रिय प्रतिनिधि तथ्यांकको प्रयोग गर्दै भारतका लागि गरिएको समय उपयोग सर्वेक्षण २०१९–२०, हामीले भारतमा औसत रोजगारीमा रहेका युवा वयस्कले आफ्नो दिन कसरी बिताउँछन् र पुरुष तथा महिलाबीच यो तरिका फरक छ कि छैन भनेर अन्वेषण गरेका र्छौं। सर्वेक्षणका अनुसार भारतका ग्रामीण र शहरी क्षेत्रमा क्रमश: ७८ प्रतिशत र ७० प्रतिशत पुरुष युवा तलबमा काममा थिए र युवतीहरूको हकमा सो अनुपात क्रमश: १६ प्रतिशत र १७ प्रतिशत थियो। सर्वेक्षणले कुनै व्यक्तिले सन्दर्भ वर्षको प्रमुख समय (छ महिना वा सोभन्दा बढी) मा तलब प्राप्त गर्ने काम गरेको छ भने काम गरेको घण्टा संख्यालाई ख्याल नगरी तिनीहरूलाई ‘रोजगारीमा भएको’ भनी वर्गीकरण गरेको छ।

औसतमा, सहरी भारतका युवा पुरुषहरूले सबैभन्दा धेरै घण्टा दैनिक ८.५ घण्टा र त्यसपछि ग्रामीण भारतका युवाहरूले ७ घण्टा भन्दा बढी काम गर्छन्। सहरी क्षेत्रमा कार्यरत युवतीहरूले ६.५ घण्टा काम गरे भने ग्रामीण क्षेत्रमा तलबमा कार्य गर्ने समय औसतमा ४.४५ मिनेट काम गर्ने गरेको पाइएको थियो । यो ढाँचाले विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रमा कार्यरत महिलाहरूको ठूलो अनुपात आंशिक समय रोजगारीमा रहेको सुझाउँछ।

तलबमा काम गर्ने युवतीहरूले पुरुषको तुलनामा मौद्रिक प्रतिफलको लागि काममा कम समय बिताए पनि घरेलु काममा धेरै समय बिताउने गर्छन्। ग्रामीण भारतमा तलबी काममा कार्यरत युवतीहरूले घरको काममा करिब ४.५० मिनेट बिताउँछन् भने सहरी क्षेत्रका महिलाहरूले घरेलु काममा करिब २.४५ मिनेट बिताउँछन्। यसको विपरित, रोजगारी पाएका युवाहरूले ग्रामीण र सहरी क्षेत्रमा क्रमश: ४० र ३० मिनेट मात्रै घरेलु काममा बिताउने गर्छन्।

विवाहले के गर्छ ?

वयस्क युवाहरूको वैवाहिक अवस्थालाई ध्यानमा राखेर दैनिक समयको उपयोगको थप विश्लेषणले विवाहले कसरी घरेलु काम र बाल हेरचाहको बोझ महिलाहरूमा सार्छ भन्ने कुरा प्रकट गर्छ। एउटी अविवाहित बेरोजगारी युवतीले करिब डेढ घन्टा यी गतिविधिमा बिताएकी थिइन् भने उनको विवाहित समकक्षीले करिब साढे पाँच घण्टा बिताएका थिए।

यसको विपरित, एक अविवाहित पुरुषले घरेलु काममा लगभग २५ मिनेट बिताएका थिए भने विवाहित पुरुषले तलबी काममा ४७ मिनेट बिताएका थिए। सारमा, विवाहले पुरुषहरूको दैनिक समय प्रयोगको ढाँचामा धेरै फरक पारेको देखिँदैन, तर यसले महिलाहरूको लागि फरक पार्छ, र यो परिवर्तन महत्वपूर्ण छ।

युवा पुरुषहरूले तिनीहरूको रोजगारीको स्थितिलाई ध्यान नदिई, युवा महिलाहरूको त्यस्तै समूहको तुलनामा, सामुदायिक र सामाजिक कार्यमा संलग्न हुने सम्भावना बढी थियो। यो भिन्नता ग्रामीण क्षेत्रमा उच्च छ। यसले सम्भावित रूपमा महिलाहरूले सामना गर्ने कडा लैंगिक मूल्यमान्यताहरूलाई संकेत गर्दछ जसले तिनीहरूको आवागमन र त्यस्ता गतिविधिहरूमा सहभागितालाई अवरोध गर्दछ।

जहाँसम्म फुर्सदका गतिविधिमा बिताउने समयको सवाल छ, सबै युवा रोजगारीमा रहेका वयस्कहरूले औसतमा १.४५ मिनेट बिताउँछन् जबकी कामकाजी ग्रामीण महिलाहरू ले करिब १.२० मिनेट बिताउँछन्। यसबाट महिलाहरूले भन्दा पुरुषहरूले घरेलु काममा बढी समय बिताएको देखिन्छ। तलबमा काम गर्ने विवाहित युवतीले अन्य सबै समूहको तुलनामा फुर्सदका गतिविधिहरूमा कम समय व्यतीत गर्ने गरेको पाइएको छ।

विभिन्न प्रकारका मनोरञ्जन गतिविधिहरू मध्ये, अधिकांश समय आमसञ्चारमा बिताएको पाइएको छ। शहरी क्षेत्रका रोजगार वयस्क युवाहरूले प्रति दिन लगभग १ घण्टा १० मिनेट बिताउँछन् भने ग्रामीण क्षेत्रका रोजगार पुरुषहरूले आमसञ्चार गतिविधिहरूमा करिब एक घण्टा र महिलाहरूले करिब ५० मिनेट बिताए।

वयस्क युवाहरूले तलबी काममा हरेक दिन औसतमा लगभग २० देखि ३४ मिनेट आराम गर्न खर्च गरे, पुरुषहरू माझ पनि खेलकुद र सांस्कृतिक गतिविधिहरूमा उनीहरूको सहभागिता नगण्य थियो। १५ प्रतिशत पुरुष युवा शिक्षामा र १६ प्रतिशत बेरोजगार युवाले खेलकुद गतिविधिमा भाग लिएको बताइएको छ। बाँकी वयस्क युवाहरूको लागि, १० मध्ये १ भन्दा कमले खेलकुद/व्यायाममा समय बिताएको पाइएको छ, र खासगरी ग्रामीण क्षेत्रमा यो अनुपातले ठूलो लैंगिक विभाजन देखाउँछ। स्पष्ट रूपमा, फुर्सदका क्रियाकलापलाई केही शारीरिक गतिविधिहरूसँग पुन: सन्तुलनले परिणाममा वयस्क युवाहरूको लागि स्वस्थ जीवनशैली प्राप्त हुनेछ।

अन्तमा, सबैभन्दा बढी समय व्यतीत हुने ठूलो क्रियाकलाप आफ्नो हेरचाह र सुताइमा प्रयोग हुने ११ देखि १२ घण्टाको समय हो। सहरी क्षेत्रका युवतीहरूले आफ्नो हेरचाह र सुताइका लागि सबैभन्दा कम अर्थात् औसतमा ११ घण्टाको समय बिताए जबकि ग्रामीण क्षेत्रका युवाहरूले अधिकतम समय, लगभग ११ घण्टा र ५० मिनेट यी गतिविधिमा बिताए।

भारतीय वयस्क युवाहरूले तलबी काममा कसरी आफ्नो समय बिताउँछन् भन्ने माथि उल्लेखित ढाँचाले हामीलाई भारतमा ग्रामीण–शहरी र लैङ्गिक आधारका भिन्नताहरूको झलक दिन्छ।

सौम्य धनराज, विद्या महाम्बारे र साम्भवी चन्द्रको द प्रिन्टमा प्रकाशित आलेखमा आधारित

प्रस्तुतिः मनोजराज रेग्मी

श्रोत: आइएनएस-स्वतन्त्र समाचार