६ हजार ४०० किलोमिटर यात्रा गर्ने मोनार्क पुतली

आईसीयुएनका अनुसार विगत एक दशकमा यी पुतलीको संख्या ७२ प्रतिशतभन्दा बढीले घटेको छ, जसका लागि जलवायु परिवर्तन र बढ्दो मानव हस्तक्षेप जिम्मेवार छ।

बसाइँसराइका लागि ६ हजार ४०० किलोमिटर यात्रा गर्ने मोनार्क पुतलीलाई आईसीयुएनले पहिलो पटक सन् २०२१ मा खतरामा परेका प्रजातिको रातो सूचीमा समावेश गरेको थियो । यसबारे बाहिर आएको आधिकारिक जानकारी अनुसार यी पुतलीहरूबारे अहिले नै केही नगरे भविष्यमा यी लोप हुनेछन् ।

यस्तो अवस्थामा यो सम्पूर्ण प्रजातिको अस्तित्व नै खतरामा परेको छ । उल्लेखनीय कुरा के छ भने, आइयुसिएनले जारी गरेको रातो सूचीमा हालसम्म कुल १,४७,५१७ प्रजातिहरू समावेश भएका छन्, जसमध्ये ४१,४५९ प्रजाति लोप हुने अवस्थामा छन्।

यस अपडेटमा, आइयुसिएनले मोनार्क पुतली सहित खतरामा परेका प्रजातिहरूको सूचीमा थप ५,०४२ प्रजातिहरू थपेको छ। पुतलीको यो प्रजाति अमेरिका महादेशमा बसाइँ सर्ने क्रममा ६,४०० किलोमिटरभन्दा बढीको दुरी समेटेर उड्छन् । यि विश्वभर लामो प्रवासनका लागि परिचित छन् । यस यात्रामा धेरै पुस्ताहरू बित्छन्।

सूची अनुसार मोनार्क पुतलीहरू मात्र खतरामा छैनन्, तिनीहरू बाहेक लामो पुच्छर भएको मकाक बाँदर र स्टर्जनहरू पनि यस सूचीमा परेका छन्। उल्लेखनीय कुरा के छ भने, विश्वमा स्टर्जनका बाँकी २६ प्रजातिहरू आफ्नो अस्तित्वको लागि संघर्ष गरिरहेका छन्, जो लोप हुने खतरामा छन्। र २०१९ मा, यो संख्या ८५ प्रतिशत थियो। किन यी सुन्दर पुतलीहरूको संख्या घट्दैछ त? घट्दो संख्याको कारणमा यसको बासस्थान नष्ट, वन विनाश, विषादीको बढ्दो प्रयोग, सहरी विस्तार, खडेरी, जलवायु परिवर्तन जस्ता कारकहरू मुख्य रूपमा जिम्मेवार छन्।

आइयुसिएनका अनुसार यो लोपोन्मुख प्रवासी मोनार्क पुतली मोनार्क बटरफ्लाइको उपप्रजाति हो। जुन जाडोमा मेक्सिको र क्यालिफोर्नियाबाट संयुक्त राज्य अमेरिका र क्यानडा तर्फ गर्मीयाम (समर) प्रजननका लागि समतल क्षेत्रमा बसाइँ सर्ने गर्छन् । गत दशकमा यिनको संख्या ७२ प्रतिशतले घटेको अनुमान गरिएको छ। कृषि र शहरी विकासका लागि जंगलको कानुनी र अवैध सफायाले मेक्सिको र क्यालिफोर्नियामा पुतलीको जाडो आश्रयको धेरैजसो भाग नष्ट गरिसकेको छ। त्यस्तै सघन कृषिका लागि कीटनाशकको बढ्दो प्रयोगले यी पुतली र मिल्कवीडलाई नोक्सान गरिरहेको छ।

उल्लेखनीय कुरा के हो भने, मिल्कवीड एक होस्ट बिरुवा हो जुन मोनार्क बटरफ्लाइको लार्भाले खान्छ।

यससँगै जलवायुमा आएको परिवर्तनले प्रवासी सम्राट पुतलीलाई पनि धेरै हदसम्म असर गरेको छ । जुन द्रुत गतिमा बढिरहेको खतरा हो । यसबाट उत्पन्न खडेरीले एकातिर दुग्ध झारको बृद्धिमा असर परेको छ भने अर्कोतिर यसका कारण वनमा आगलागीका घटना पनि बढ्दै गएका छन् । बढ्दो तापक्रमले यी पुतलीहरूलाई मिल्कवीड उपलब्ध हुनुअघि नै बसाइँ सर्न बाध्य पारिरहेको छ। योसँगै यस प्रजातिका लाखौं पुतलीहरू खराब मौसमका कारण अकालमै मर्नु परेको छ ।

मोनार्क पुतलीको संख्या ९९.९ प्रतिशतले घटेको छ । उत्तर अमेरिकामा प्रवासी मोनार्क पुतलीको दुई प्रजाति छ, ती दुबै लोपोन्मुख छन्। यी पुतलीहरूको संख्याको लगभग ९० प्रतिशत पूर्वी प्रवासी मोनार्क पुतलीहरू हुन्, जुन दशकौंदेखि घट्दै गएको छ। यी पुतलीको संख्या सन् १९९६ मा ३८ करोड ४० लाख रहेकोमा सन् २०१९ मा ६ करोडमा झरेको जानकारी प्राप्त भएको छ ।

अर्कोतर्फ, यी पुतलीहरूको पश्चिमी संख्या लोप हुने खतरा धेरै छ। पछिल्ला केही दशकहरूमा उनीहरूको संख्या ९९.९ प्रतिशतले घटेको अनुमान गरिएको छ। जहाँ सन् १९८० मा उनीहरुको संख्या एक करोडभन्दा बढी थियो, २०२१ मा एक हजार ९१४ मा झरेको थियो । यस्तो अवस्थामा तिनको संख्यालाई कायम राख्न र लोप हुन नदिन यस प्रजातिका पुतलीहरू जीवित छन् कि छैनन् भन्ने सबैभन्दा ठूलो चिन्ताको विषय हो ।

यस सम्बन्धमा आईयूसीएनका महानिर्देशक डा. ब्रुनो ओबरले रेड लिस्टमा गरिएको अद्यावधिकले प्रकृतिका यी आश्चर्यको नाजुकतालाई उजागर गरेको बताउँछन्। हजारौं किलोमिटरको यात्रा गर्ने अनौठो मोनार्क पुतलीहरूको अवस्था जस्तै।

उनका अनुसार प्रकृतिको यस समृद्ध विविधतालाई जोगाउन हामीले जलवायु परिवर्तनसँग जुध्नका साथै इकोसिस्टमको पुनर्स्थापनाका लागि निर्णायक कदम चाल्नुपर्ने छ । यसलाई प्रभावकारी, राम्रोसँग सुरक्षित क्षेत्रहरू पनि चाहिन्छ। जैविक विविधताको यस संरक्षणले समाजलाई खाद्यान्न, पानी, दिगो रोजगारी जस्ता अत्यावश्यक सेवाहरू उपलब्ध गराउन मद्दत गर्छ।