भारतमा भेटियो कालो बाघ, के छ यसको रहस्य ?

कालो पाटा भएको बाघ । फोटो- प्रोसीडिंग्स अफ द नेशनल एकेडमी अफ साइन्सेज

वैज्ञानिकहरूले भारतको ओडिशामा दुर्लभ कालो बाघ भेट्टाए । किन भयो बाघ कालो ? अहिले त्यसको रहस्य पत्ता लगाएका छन्।

वैज्ञानिकहरूले ओडिशाको कालो बाघको बारेमा नयाँ आनुवंशिक जानकारी पत्ता लगाएका हुन् । दुर्लभ उत्परिवर्तन भएका बाघहरू लामो समयदेखि भारतमा पौराणिक मानिन्छन् ।

ओडिशा राज्यको सिमिलिपाल राष्ट्रिय उद्यानमा कालेबाघ पाइन्छ । बाघ कालो हुनु पछाडिको रहस्य के हो ? बैज्ञानिक खोजले एक जीनमा परिवर्तन या उत्परिवर्तनको पहिचान भएको कारण दिएको छ । बाघ हिँड्दा यसको धार, पाटा चौडा बन्छ र रंग गहिरो देखापर्छ । उसको हिँडाईमा धार बदलिँदा वा बाघ लम्केर हिँड्दा रङ चाक्लो देखिन्छ, फैलिन्छ । पाटा जुन हुन्छ त्यसको कालो भाग चाक्लो र बाक्लो भैदिँदा अर्को रङ फिक्का देखिनपुग्छ ।

सोधकर्ताहरुले बाघको अलग-अलग बस्तीमा यो दुर्लभ जीनोटाइपको खोज गरे । अनुसन्धानकर्ताले ओडिशा राज्यको नन्दनकान बायोलोजिकल पार्कमा भेटिएका स्यूडो मेलानिस्टिक बाघोको आनुवंशिकी (डिएनए) अध्ययन गरेर पत्ता लगाए ।

कालो बाघ स्यूडो मेलानिस्टिक वा स्यूडो मेलानिज्मको कारणले हुन्छ। स्यूडो-मेलानिस्टिक भएका बाघहरू धेरै जसको फराकिलो पट्टी, धर्सा वा धब्बाहरू हुन्छन् । ति एकसाथ यति नजिक हुन्छन् कि पट्टीहरू बीचको खाली ठाउँ नै देखिँदैन। स्यूडो मेलानिस्टिक बाघहरू जंगली र चिडियाखाना दुबैमामा देख्न सकिन्छ।

लगभग आधा शताब्दी अघि ओडिशा राज्यको मयुरभञ्ज जिल्लामा बसोबास गर्ने मानिसहरूले असामान्य पाटा, धारहरू भएका बाघहरू रिपोर्ट गर्न थाले। तिनले फराकिलो पाटा भएका बाघहरू सँगै देखेको र केही बाघहरू यति कालो देखिने कि स्थानीय मानिसहरूले तिनीहरूलाई “ब्ल्याक टाइगर” भन्न थालेको बताए । बाघहरूको संरक्षण गर्न सुरक्षित राखिएको आरक्षमा बस्दै आएका थिए । तर आरक्ष बाहिर ति बाघहरूलाई अन्यसित प्रजनन गर्नबाट पनि रोकिएको थियो।

समय बित्दै जाँदा, संरक्षित क्षेत्रका हेरचाहकर्ताहरू पनि स्यूडो-मेलानिस्टिक भनेर चिनिने बाघहरू आनुवंशिक रूपमा प्रभावित भइरहेका छन् भनेर चिन्तित भए । जसमा एकै बासस्थान वा थलोमा बस्ने बाघमा स्व-प्रतिकृति जीनको आवृत्ति हुने संभावना बढी सामान्य हुन्छ । किनभने यो समूहमा जन्मजात आएको हुन्छ । यसलाई पत्ता लगाउन नयाँ प्रयास स्वरुप अन्वेषकहरूले आनुवंशिक विश्लेषण गरे । अन्य समूहका बाघहरूसँग परिणामहरू तुलना गरे। छद्म-मेलानिस्टिक बाघहरूको बारेमा थप जानकारी सङ्कलन गर्न खोजे ।

यस कार्यमा संरक्षित क्षेत्रहरूमा रहेका सबै बाघहरूबाट टिस्यु नमूनाहरू सङ्कलन गर्ने काम गरियो । चाहे स्यूडो-मेलानीस्टिक होस् वा नहोस् । त्यसपछि प्रत्येक नमूना त्यसपछि सम्पूर्ण जीनोम (जिन समाबेश भएको क्रोमोजोम) अनुक्रमको अधीनमा थियो ।

अनुसन्धानकर्मीले परिणामहरूको विश्लेषण गर्दै गए । शोधकर्ताहरूले परिवर्तनको लागि जिम्मेवार जीनको खोजीलाई कम गर्ने र असामान्य पाटाहरू भएका बाघहरूको पहिले नै ज्ञात वंशहरू प्रयोग गरे ।

तिनीहरूले अन्य बिरालो प्रजातिहरूमा पूर्व अनुसन्धानले पत्ता लगाएको, जिम्मेवार देखाएको रिसेसिभ न्यूक्लियोटाइड भनिने रङ बदल्ने तरिका पहिचान गर्न सफल भए । टोलीले त्यसपछि भारतका अन्य निकुञ्जहरू र जंगलमा बस्ने बाघहरूबाट नमूनाहरू मार्फत सङ्कलन गरिएको अभिलेखसँग न्यूक्लियोटाइडहरू तुलना गरे ।

कालो बाघको पाटाको ढाँचा र रंगमा ठूलो भिन्नता जीन अनुक्रमको स्थिति अनुवंशिकीको सामाग्री डिएन ए वर्णमालामा हुने (सि) साईटोसिन र टी (थाईमाईन) भन्नेमा परिवर्तन हुँदा देखा पर्छ । अनुसन्धानदाताको भनाईमा यस्तो १३६० वटा मध्ये एउटामा मात्रै देखापर्छ । यो अध्ययन प्रोसिडिङ्स अफ द नेशनल एकेडेमी अफ साइन्सेजमा प्रकाशित भएको छ ।